Bu ad bitkinin kökünde bulunan ve yumurtaya benzeyen iki yumru yüzünden verilmiştir.
Bitkinin yüzlerce türü vardır. Ülkemizde 20’ye yakın türü yetişmektedir. tropik bölgelerde birçok türü yetişmektedir. Theophrast kökünde biri büyük diğeri küçük 2 yumru olduğunu, büyüğünün dağlarda otlayan keçi sütüyle içildiğinde güçlendirici olduğunu, küçüğünün ise gücü azalttığını yazmaktadır. Dioskorides bitkinin yapraklarının toprağın üstünde gövdenin etrafında dizildiğini, dar, uzun ve düz olduğunu, çiçeklerinin erguvan rengi olduğunu yazmıştır.
Ayrıca kökündeki yumruların zeytine benzediğini, birinin yukarıda diğerinin aşağıda durduğunu, bu yumrulardan birinin üstünün pürtüklü ve yumuşak, diğerinin dolgun olduğunu ve yemek için pişirildiğini yazmıştır. Kök yumrularının biçimi nedeniyle afrodizyak olduğuna inanılırdı.
Tıbbi Nitelikleri: Canlandırıcı, peklik verici, yumuşatıcı.
Kullanığı Yerler: Genellikle çocuk ishalleri. Boğaz ağrısında sıcak salep yudum yudum içilir. Çocuk ishallerinde salep veya salep eriyiği verilir.
Botanik: Salep, çiçeklerinin güzelliğiyle tüm dünyada tanınan orkideden başka bir bitki değildir. Salepgiller ailesinin birçok türünün kök yumrularından salep elde edilir. Bu bitkilerin köklerinde yumurta veya küre biçimli iki yumru bulunmaktadır. Yumrulardan pürtüklü olanı ana kök, gergin ve dolgun olanı ise yan köktür. Yan kök gelecek yılın sürgününün beslenme deposudur. Sap silindir biçimlidir. Yapraklar sapsız, mızrak biçimli genellikle paralel damarlıdır, üzerinde erguvani renkli lekeler vardır. Çiçekler erguvani veya menekşe rengidir.
Korunmaya Alındığı Ülkeler: Salep türleri Almanya, Avusturya ve İsviçre’de korunmaya alınmıştır. Eskiden salep Türkiye’nin ihraç maddeleri arasındaydı. Türkiye’de salep türlerinin tükenmesini önlemek için 1974 yılında salep ihracatı yasaklanmıştır.
Nelerinden Yararlanılır: Un durumuna getirilen kök yumrularından yararlanılır. Salep ununa ve salep unundan yapılan içeceğe salep denir.
Salep: Yaklaşık 10-12 g salep tozu şekerli suda veya sütte pişirilerek içilir. Salep çok pahalı olduğundan, içine salebin tadını bozmadan koyuluk veren nişasta türü başka maddeler karıştırılır.
Salep eriyiğinin elde edilmesi: 2 g salep unu, 95°’lik 2 g alkolle karıştırılır, 20 ml kaynar su eklenir. Salep unu, karışım içinde pütürlenmiş un kalmayıncaya kadar eritilir. Eriyik 200 mililitre oluncaya kadar kaynar su eklenir. Karışımın kısa sürede tüketilmesi gerekir. İshalli çocuklara günde 2-5 kere, 1 çay kaşığı verilir.
Toplanması ve Saklanması: Çiçek açtıktan sonra yan yumrular topraktan çıkarılır, 10 dakika kaynatılır ve özel fırınlarda 50-60°C’de veya güneşte tel ızgara üzerinde kurutulup öğütülür.
Kokusu ve Tadı: Kendine özgü hoş bir kokusu, kaynatılıp kurutulmadan önce acı bir tadı vardır. Kaynatılıp kurutulan ve öğütülen unun tadı ve kokusu yoktur. Rengi kirli beyazdır.
Bitkiden Yararlanma Yöntemleri: Salep unundan yapılan içecekten yararlanılır.
İçindeki Bazı Maddeler: Albümin, kumarin, madeni tuzlar, nişasta, sümüksü maddeler, şekerler (glikoz, fruktoz), biraz yağ.
0 Yorum